Bildiri Konusu:Dezavantajlı – Risk altındaki Çocuklar ve Eğitimi
Otizm Spektrum Bozukluğu Olan Çocukların Ebeveynlerine Yönelik 2010-2023 Yılları Arasında Yapılan Deneysel Çalışmaların Analizi
Günümüzde Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB) olan bireyler ve onların yaşamlarına yönelik, hayatlarını kolaylaştıracak uygulamalara yer veren araştırmalara yönelmenin daha işlevsel olduğu ile ilgili görüşler belirten araştırmacılar bulunmaktadır (Frazier vd., 2018; Pellicano vd., 2013; Roche vd., 2021). Bunun yanında araştırma sürecinde ulaşılan bulguların ayrıntılı incelenmesi (Pellicano vd., 2014) ile araştırma raporlarının da ayrıntılı ve erişilebilir olması konularında eksiklikler olduğu belirtilmiştir (Hobson vd., 2022). Araştırmacılar tarafından alanyazındaki bu eksiklik durumlarının giderilmesinin, alanyazına katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Bu nedenle ülkemizde bu kapsamda yapılan çalışmalar ayrıntılı olarak incelenerek analiz edilmiştir. Bu kapsamda bu araştırmanın genel amacı ülkemizde Otizm Spektrum Bozukluğu olan çocukların ebeveynlerine yönelik 2010-2023 yılları arasında yapılan deneysel çalışmaların niteliksel ve niceliksel olarak incelenmesidir.
Araştırmanın amacı doğrultusunda araştırmaya dahil edilme kriterlerini sağlayan çalışmalar incelenmiş ve çalışmaların betimsel analizi gerçekleştirilmiştir. Çalışmaların araştırmaya dahil edilme kriterleri; Çalışmaların OSB’li çocukların ebeveynlerinden bir ya da ikisinin katılımını içeriyor olması, çalışmaların deneysel yöntem ile yürütülmüş olması, çalışmaların 2010-2023 yılları arasında yürütülmüş olması ve çalışmaların Türkiye’de yapılmış olması şeklindedir. Araştırmada alanyazın tarama yöntemi ile YÖKTEZ ve Google Akademik veri tabanları üzerinden çalışmalara; “Otizm”, “OSB”, “deneysel”, “müdahale”, “ebeveyn”, “ebeveyn katılımlı”, “ebeveyn aracılı”, “anne”, “baba” anahtar kelimeleri ile taratılarak ulaşılmıştır.
Araştırmada çalışmaların adı, yazar/yazarları, çalışmaların türü, çalışmaların çocuklar ile ebeveynler açısından amaçları, çalışmaların hedef kitlesi, uygulanan müdahale süresi, çalışma grubunda yer alan çocukların yaş aralıkları ve müdahale programlarının dayandığı felsefi temeller ile ilgili bilgiler analiz edilmiştir. Ele alınan 46 çalışmanın en fazla (%45,65) doktora düzeyinde olduğu; çocuklar açısından en fazla (%20,59) dil-iletişim becerilerini geliştirmeye yönelik; ebeveynler açısından en fazla (%35,6) kendilerine verilen eğitimleri uygulama becerilerini geliştirmeye yönelik; araştırmaların en fazla (%52,18) anne-çocuk çiftine yönelik olduğu; programların oturum sayıları ve hafta olarak uygulandığı, oturumlardan en fazla (%48,38) 6-15 oturum arasında, hafta olarak ise en fazla (%73,33) 4-12 hafta arasında yürütüldüğü; çalışmalarda en fazla (%32,6) 2-6 yaş aralığında OBS’li çocuklar ile çalışıldığı görülmüştür. Programların felsefi temellere göre dağılımlarına bakıldığında felsefi temellere dayananlar ve dayanmayanlar olarak ikiye ayrıldığı görülmüştür. Felsefi temele dayananlar arasında en fazla (%30,44) model olma/modelleme/taklit temelli programların olduğu görülmektedir.
Araştırma sonucunda; çalışmaların çeşitli türlerde olduğu, çocukları ve ebeveynleri destekleyecek ve onların stres-kaygı düzeylerini azaltacak şekilde yürütüldüğü, çalışmalardaki müdahale programlarının hedef kitlesinin ebeveyn, ebeveyn-çocuk şeklinde olduğu, programların oturumlar ve hafta olarak çeşitli sürelerde uygulandığı, farklı yaşlarda OSB’li çocuklar ile yürütüldüğü ve bunun yanında programların çoğunlukla felsefi temele dayalı olduğu görülmüştür.
Anahtar kelimeler: Otizm spektrum bozukluğu, ebeveyn, deneysel, araştırma, müdahale.
Kaynakça
Frazier, T. W., Dawson, G., Murray, D., Shih, A., Sachs, J. S., & Geiger, A. (2018). Brief report: A survey of autism research priorities across a diverse community of stakeholders. Journal of Autism and Developmental Disorders, 48(11), 1-7, https://doi.org/10.1007/s10803-018-3642-6
Hobson, H., Sedgewick, F., Manning, C., & Fletcher-Watson, S. (2022). Registered Reports in Autism Research - A Letter to Journals. https://doi.org/10.17605/OSF.IO/ PCWBN
Pellicano, E., Dinsmore, A., & Charman, T. (2013). A future made together: Shaping autism research in the UK. https://discovery.ucl.ac.uk/id/eprint/10017703/1/A_Future_Made_Together_1.2_LR.pdf
Pellicano, E., Dinsmore, A., & Charman, T. (2014). Views on researcher-community engagement in autism research in the United Kingdom: A mixed-methods study. PLOS ONE, 9(10), 1-11, https://doi.org/10.1371/journal.pone.0109946
Roche, L., Adams, D., & Clark, M. (2021). Research priorities of the autism community: A systematic review of key stakeholder perspectives. Autism, 00(0). 1-13, https:// doi.org/10.1177/1362361320967790
Anahtar Kelimeler: Otizm spektrum bozukluğu, ebeveyn, deneysel, araştırma, müdahale.