Bildiri Konusu:Erken Çocukluk Döneminde Kapsayıcı Eğitim


Normal Gelişim Gösteren Okul Öncesi Dönem Çocukların Özel Gereksinimli Akranlarına Yönelik Prososyal Davranışlarının Belirlenmesi *
Günümüzde popülaritesi artan prososyal davranışlar hiçbir karşılık beklemeden bir başkasının yararına yapılan davranışlar olarak tanımlanmaktadır. Bu davranışlar özgecilik/diğerkâmlık, empati kurma, yardım etme, rahatlatma, paylaşma, iş birliği yapma, affetme, bağış yapma olarak sıralanabilir. Bu davranışların hem davranışı sergileyen kişiye hem de kendisine prososyal davranış sergilenen kişiye iyi geldiği ve kişileri mutlu ettiği bilinmektedir. Kişilerin mutlu ve huzurlu olduğu bir toplumun da huzurlu ve mutlu olması beklenmektedir. Prososyal davranışların sergilendiği bir toplumda kişilerin anlaşılma, sevilme, değer görme, sosyal kabul alma gibi davranışlar oldukça yaygın görülmektedir. Toplumda bu prososyal davranışların en erken dönemde benimsenmesi ve çocuklara öğretilmesi son derece önemlidir. Toplumun özellikle okul öncesi dönem prososyal davranışları hem öğrenme hem de sergileme adına kritik bir dönemdir. Bununla birlikte okul öncesi dönem çocukların özel gereksinimli bireylere karşı prososyal davranışları edinmesi, onlara nasıl davranması gerektiğini fark etmesi farklılıklara karşı daha duyarlı bir toplumun inşa edilmesi adına son derece önemli bir konu olarak görülmektedir. Bu düşünden hareketle normal gelişim gösteren okul öncesi dönem çocukların özel gereksinimli akranlarına yönelik ne tür prososyal davranışlar sergilediklerinin belirlenmesi, bu konuda çözüm üretmede nasıl bir yol izlediklerinin belirlenmesi önemli bir araştırma sorusu olarak görülmüştür. Bu gerekçeden dolayı bu araştırmada normal gelişim gösteren okul öncesi dönem çocukların özel gereksinimli akranlarına yönelik prososyal davranışlarının belirlenmesi amaçlanmıştır. Araştırmada veri toplama aracı olarak Burak, Özdemir & Acar (2022) tarafından geliştirilen “Özel Gereksinimli Çocuğa Karşı Prososyal Davranış Ölçeği” kullanılmıştır. Araştırmanın çalışma grubunu Ankara ilinde Millî Eğitim Müdürlüğüne bağlı özel ve devlet kurumunun anaokulu veya ilkokul bünyesindeki anasınıfına devam eden 48 – 72 aylık toplam 267 okul öncesi dönem çocuk oluşturmaktadır. Okul öncesi dönem çocuklarının 127’si erkek ve 140’ı kızdır. Ayrıca okul öncesi dönem çocukların 94’ü 48-60 aylık ve 173’ü 61-72 aylıktır. Verilerin analizinde betimsel içerik analizi yönteminden yararlanılmıştır. Özel Gereksinimli Çocuğa Karşı Prososyal Davranış Ölçeğinde yer alan beş senaryoya normal gelişim gösteren bireylerin vermiş oldukları yanıtlar iki araştırmacı tarafından ölçme aracının değerlendirme kriterlerine göre kategoriler oluşturulmuş, bu kategoriler de ölçme aracına yer alan temalarda toplanmıştır. Özel Gereksinimli Çocuğa Karşı Prososyal Davranış Ölçeğinde yer alan temalar “özgeci davranış, rahatlatma, yardım etme, paylaşma ve empati şeklindedir. Ayrıca ölçme aracı, uygulama sırasında beş temanın dışında bir cevap verildiğinde yeni bir tema eklenebilecek nitelikte hazırlanmıştır. Araştırmacılar tarafından yapılan içerik analizine göre Özel Gereksinimli Çocuğa Karşı Prososyal Davranış Ölçeğinde yer alan beş temadan (özgeci davranış, rahatlatma, yardım etme, paylaşma ve empati) A senaryosu için sekiz kategori, B senaryosu için sekiz kategori, C senaryosu için sekiz kategori, D senaryosu için yedi kategori ve E senaryosu için iki kategori oluştuğu bulunmuştur. Bu kategoriler; “ne yapacağını bilmeden yardım etmek, tedavisel çözüm üretme, fiziksel veya duygusal destek sunma ve yeni etkinlik sunma” gibi kategorilerdir. Okul öncesi dönem çocukların cevaplarının tüm senaryolarda çoğunluğunun “yardım etme” temasında çok azının “özgeci davranış” temasında toplandığı tespit edilmiştir. Ayrıca tüm senaryolarda çocukların verdileri cevapların ne yapacağını bilmeden yardım etmek, tedavisel çözüm bulmak, yeni etkinlik sunmak, hediye-oyuncak vb. vermek ve soruna çözüm bulmak kategorilerinde yoğunlaştığı saptanmıştır. Sonuç olarak okul öncesi dönem çocukları özel gereksinimli akranlarına karşı prososyal davranışlarında en çok yardım etme eğiliminde oldukları, bu konuda daha çok çözüm üretebildikleri söylenebilir. Bununla birlikte okul öncesi dönem çocukların özel gereksinimli çocuğa karşı prososyal davranışlarda çözüm üretme konusunda zorlandıkları tespit edilmiştir. Bu doğrultuda okul öncesi öğretmenlerin sınıfında bulunan normal gelişim gösteren çocuklara özel gereksinimli çocuklar konusunda prososyal davranış üretmeye yönelik etkinlikler hazırlayarak özel gereksinimli çocuklar konusunda çözüm üretmelerine yönelik becerilerini geliştirmesi sağlanabilir.

* Bu çalışma yüksek lisans tezinden üretilmiştir.
Anahtar Kelimeler: okul öncesi, özel gereksinimli çocuk, normal gelişim gösteren çocuk, sosyal kabul, prososyal davranışlar