Bildiri Konusu:Okul Öncesi Eğitimde Farklı Modeller


Okul Öncesi Öğretmenlerinin Çocukların Sosyal Bilgi İşleme Süreçlerine Yönelik Görüşlerinin İncelenmesi
Sosyal bilgi işleme süreci, bir bireyin, sosyal çevresi içinde diğer bireylere yönelik algıları ve verdiği tepkileri içeren zihinsel süreçlerini ifade etmektedir. Çocukların bir sosyal durum içindeyken süreci nasıl yorumladıklarını, değerlendirdiklerini açıklayan ve bu açıklamaya dayanarak nasıl bir karara vardıklarına ilişkin bir yapı sunan kuram; kodlama, yorumlama, hedeflerin açıklanması, tepkilerin yapılandırılması, tepki kararı ve paralel işleme olmak üzere altı bilişsel basamaktan oluşmaktadır.
Sosyal bilgi işleme modelinin her aşamasında, yeterli seviyede sosyal performans gösteren çocuklar, gelişmiş sosyal beceri ve sosyal yeterliliğe sahip çocuklar olarak kabul edilmektedir. Aşamalarda problem yaşayan ve uygun tepkiyi veremeyen çocuklar ise sosyal açısından uyumsuz davranışlar sergileyebilmektedirler. Sosyal olarak yeterli çocuklar sosyal mesajları doğru bir şekilde yorumlamakta, bu mesajlara uygun tepkiler vermektedirler. Böylece sosyal açıdan yeterli davranışlar sergileyebilmektedirler.
Sosyal çatışmaların çözümü için iyi işletilmesi beklenen sosyal bilgi işleme süreçlerinin öncelikle ailede ardından okulda eğitimde ele alınması gerekmektedir. Çocuklardaki sosyal yeterlilikleri desteklemek bakımından önemli birer rehber olan okul öncesi öğretmenlerinin, sosyal bilgi işleme süreçlerini doğru anlamak, çocuklar üzerinde bu süreçleri yapılandırmak gibi görevleri bulunmaktadır. Bu bağlamda okul öncesi öğretmenlerinin, sosyal bilgi işleme süreçlerine yönelik bilgi, becerileri ve uygulamalarının önem kazandığı görülmektedir. Bu araştırma okul öncesi öğretmenlerinin, sosyal bilgi işleme süreçleri hakkındaki uygulamalarına dair görüşlerini incelemeyi amaçlamaktadır.
Bu araştırma nitel araştırma desenlerinden olan olgubilim (fenomenoloji) modelinde planlanmıştır. Olgubilim deseni, farkında olunan ancak derinlemesine bir anlayışa sahip olunmayan algılara odaklanmaktadır. Bu araştırmada, okul öncesi öğretmenlerinin sosyal bilgi işleme süreçleri hakkındaki uygulamalarına dair görüşlerini ortaya koymak amaçlandığından araştırma deseni olgubilim (fenomenoloji) olarak belirlenmiştir.
Çalışmanın örneklemi kartopu örnekleme yöntemi ile belirlenmiştir. Buna göre, Türkiye’nin farklı illerinden resmi ilkokullara bağlı anasınıflarında ve anaokullarında görev yapan okul öncesi öğretmenlerinden çalışmaya katılmaya gönüllü olan 29 okul öncesi öğretmeni çalışma grubunu oluşturmuştur.
Veriler, araştırmacılar tarafından oluşturulmuş olan açık uçlu araştırma sorularının yer aldığı yarı yapılandırılmış görüşme formu kullanılarak elde edilmiştir. Görüşme formu iki bölümden oluşmaktadır. İlk bölüm demografik bilgileri elde etmek amacıyla oluşturulmuş olan kişisel bilgi formundan oluşmaktadır. Kişisel bilgi formunda; yaş, cinsiyet, mesleki kıdem, çalışılan yaş grubu, sınıf mevcudu gibi bilgileri içeren sorular bulunmaktadır. Görüşme formunun ikinci bölümünü ise açık uçlu sorulardan oluşan Sosyal Bilgi İşleme Süreçlerine Yönelik Öğretmen Görüşme Formu oluşturmaktadır. Sosyal Bilgi İşleme Süreçlerine Yönelik Öğretmen Görüşme Formu; Crich ve Dodge (1996) tarafından geliştirilen sosyal bilgi işleme kuramının alt basamakları ele alınarak oluşturulmuştur. Bu form; okul öncesi öğretmenlerinin sosyal bilgi işleme kuramı hakkındaki görüş ve uygulamalarını incelemeye yönelik sorulardan oluşmaktadır. Sorular; sosyal bilgi işleme basamakları olan sosyal ipuçlarının kodlanması, ipuçlarının yorumlanması, hedeflerin açıklığa kavuşturulması, yanıt oluşturma, yanıt kararı ve bir yanıtın davranışsal olarak canlandırılması basamaklarını içermektedir. Böylece okul öncesi öğretmenlerinin, çocukların sosyal bilgi işleme süreci hakkındaki görüşlerinin ortaya konması amaçlanmıştır.
Veri toplama aşamasında katılımcılardan çalışmaya katılımları ile ilgili gönüllü katılım onayı alınmıştır. Ardından, araştırmacılar tarafından oluşturulmuş olan yarı yapılandırılmış görüşme formları kullanılarak 20-25 dakika zaman aralığında süren görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Görüşmeler araştırmacılar tarafından yazılı olarak kayıt altına alınmıştır. Verilerin analizinde, etik sorunları önlemek amacıyla katılımcılar “Ö1,…, Ö30” olarak numaralandırılmıştır.
Araştırmanın verileri, nitel araştırma analiz yöntemlerinden olan içerik analizi ile incelenmiştir. Verilerin deşifre edilmesinin ardından öncelikle kodlar belirlenmiş ardından kategoriler oluşturulmuştur. Sözcük sıklığı hesaplanarak veriler sayısal olarak gösterilmiştir. Bulgular tablolar halinde sunularak yorum ve önerilere yer verilmiştir.
Çalışma sonuçlarına göre; dikkat ve hafıza becerilerinde rutinlerin önemi katılımcılar tarafından vurgulanmıştır. Dikkat ve hafıza becerileri sosyal işleme süreci basamaklarının her adımında kullanılan beceriler olarak karşımıza çıkmaktadır. Buna göre öğretmen eğitimlerinde rutinlerin öneminin vurgulanması önerilmektedir. Materyal paylaşımı konusunda çocukların sıklıkla öğretmenden yardım isteme yolunu seçtikleri katılımcılar tarafından ifade edilmiştir. Kişilerarası problem çözme becerileri sosyal bilgi işleme süreçlerinin iyi işletilmesi ile paralellik göstermektedir. Bu durumda basamakların iyi işletilmesi konusunda öğretmenlerin rol model olması gerekliliği ifade edilebilmektedir.
Çocuklar arasında yaşanan çatışma durumlarının sıklıkla yanlış anlaşmalar sonucunda ortaya çıktığı katılımcılar tarafından vurgulanmıştır. Buna göre çocuklar ile yapılacak sosyal bilgi işleme beceri çalışmalarının, bu basamağa odaklanması önerilmektedir. Çocukların, zorlandıkları etkinlikleri sürdürebilmeleri için çoğunlukla öğretmen desteğine ihtiyaç duymaları, çocukların özyeterlilik becerileri hakkında daha fazla etkinliğe yer verilmesi gerektiğini ortaya koymaktadır. Sosyal bilgi işleme süreci basamakları ile ilgili yapılacak olan mesleki eğitimler önerilmektedir.
Anahtar Kelimeler: sosyal bilgi işleme modeli, okul öncesi öğretmeni, sosyal beceri