Bildiri Konusu:Okul Öncesi Eğitim Programları


Okul Öncesinde Kullanılan Sağlık Eğitimi Programları
Ülkemizin ve toplumumuzun gelecekteki teminatı olan çocuklarımızın en değerli varlığı sağlıktır. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ)’ne göre sağlık kavramı sadece hasta veya sakat olmamak değil; bedenen, ruhen ve sosyal yönden tam bir esenlik halidir. Sağlık kavramı insanlık tarihi kadar eskidir. Birey ve toplumlar tarafından sağlığın korunması, geliştirilmesi ve sürdürülmesi için tarih öncesi çağlardan günümüze kadar çeşitli yöntemler uygulanmıştır. Günümüzde sağlığın korunması, geliştirilmesi ve sürdürülmesi için eğitimin gücünden yararlanılmaktadır. Gün geçtikçe artan kronik rahatsızlıklar, obezite, uyku problemleri, ekran bağımlılıkları, kanserler, salgın hastalıklar, sağlık eşitsizlikleri, sağlık maliyetleri gibi sağlıkla ilgili birçok olumsuz durumla mücadelenin en etkili yolu sağlık eğitimidir. Sağlık eğitimi; birey ve toplum sağlığının geliştirilmesine katkı sağlayacak bilgilerin, yaşam becerilerinin ve sağlık okuryazarlığının artırılmasına yönelik bilinçli olarak yapılandırılmış fırsatlardan oluşmaktadır (DSÖ, 1998). Sağlık eğitimi sağlığın geliştirilmesine ve korunmasına katkı sağlar. Sağlık eğitimi yoluyla birey ve toplumlarda sağlıklarıyla ilgili farkındalık oluşturulur, sağlık bilgileri artırılır ve olumlu sağlık davranışları kazandırılır. Sağlık eğitimi kapsamında uyku sağlığı, ağız sağlığı, fiziksel sağlık, ruh sağlığı, cinsel sağlık, vücut bilgisi, hijyen, beslenme ve gıda gibi unsurlar yer almaktadır. Sağlık eğitiminde bireylere hem bilişsel olarak hem de davranışsal olarak katkı sağlanması amaçlanır. Bu nedenle sağlık eğitiminde hazırlayıcı, olanak sağlayıcı ve pekiştirici faktörlerin bulunması gerekmektedir. Hazırlayıcı faktörler içerisinde sağlık bilgisi, sağlığa yönelik tutum, sağlık inancı gibi unsurlar; olanak sağlayıcı faktörler içerisinde sağlıkla ilgili beceri ve davranışların uygulanması gibi unsurlar; pekiştirici faktörler içerisinde ise aile ve toplumla iş birliği içerisinde sağlıklı davranışların kalıcılığının sağlanmasına yönelik unsurlar bulunmaktadır. Sağlık eğitiminde hazırlayıcı faktörler ile sağlık bilgisi artırılmakta ve olumlu sağlık tutumları oluşturulmakta; olanak sağlayıcı faktörler ile öğrenilen bilgiler davranışlara aktarılmakta; pekiştirici faktörler ile öğrenilen bilgiler ve uygulanan davranışların kalıcılığının sağlanması için çocuğun çevresini oluşturan aile ve toplum gibi unsurların gücünden yararlanılmaktadır. Bu unsurların sağlık eğitimi içerisinde yer alması birey ve toplum sağlığı açısından önem arz eder. Yaşam kalitesini doğrudan etkileyen sağlık eğitimine yönelik birçok ülkede ulusal politikalar ve okul sağlığı programları oluşturulmuş; okul öncesi dönemde sağlık eğitimi programlarına artan bir ilgi gösterilmeye başlanmıştır. Çünkü doğası gereği alışkanlıklara sahip olan insanın, okul öncesi dönemde sağlıkla ilgili kazanacağı bilgi, tutum ve alışkanlık; yaşamı boyunca sağlığını etkilemektedir. Bu nedenle çocukların sağlığının korunması ve geliştirilmesi için mümkün olduğunca erken yaşta sağlık eğitimi gerçekleştirilmeli, sağlık eğitimi programları uygulanmalı ve böylece sağlıkla ilgili olumlu tutum ve alışkanlıklar kazandırılmalıdır. Birçok ülkede okul öncesi dönemde bulunan çocuklar için sağlık eğitimi programları geliştirilmekte; okul öncesi eğitimi programına entegre edilerek, entegre edilmeden veya projeler şeklinde uygulanmaktadır. Örneğin, çocuklarda ultraviyole ışınlarına maruz kalınması sonucu görülme sıklığı artan cilt kanserini önlemek amacıyla 1988 yılında başlatılan “SunSmart” programı ile güneşten ve cilt kanserinden korunmaya yönelik farkındalık oluşturulmaktadır. SunSmart programı ile erken çocukluktan itibaren şapka, gözlük ve güneş kremi kullanımı, giysi seçimi, güneşten kaçınma ve gölge arama gibi uygulamalarla cilt sağlığını korumaya yönelik tutum ve alışkanlıklar geliştirilmeye çalışılmaktadır. Böylece cilt sağlığıyla ilgili farkındalık kazandırılmakta; ayrıca en önlenebilir kanserler arasında yer alan cilt kanseri engellenebilmektedir. Teksas Üniversitesi ile Anderson Kanser Merkezi iş birliği ve desteği ile kurulan Coordinated Approach to Child Health (CATCH) Küresel Vakfı tarafından 3-5 yaş arasındaki çocukların sağlıklı beslenmesi ve fiziksel aktivitelerde bulunması amacıyla okul öncesi tabanlı CATCH Early Childhood (CEC) programı uygulanmaktadır. CEC programında fiziksel aktivitelere, sağlıklı beslenmeye, uygulamalı bahçe deneyimlerine ve aile eğitimlerine yer verilmektedir. Healthy Start programı ise erken yıllardan itibaren sağlığı teşvik etmek, olumlu yönde geliştirmek, sağlıklı beslenme ve fiziksel aktivite fırsatları sağlamak için geliştirilmiştir. Gelişmiş ülkelerde okul öncesi dönemde sağlık eğitimine dair uygulanan birçok farklı program bulunmaktadır. Bu derlemede farklı ülkelerde uygulanan okul öncesi dönem sağlık eğitimi programlarından örnek uygulamalar incelenerek açıklanmıştır. Türkiye'de gebelik döneminden itibaren 8 yaşa kadar çocuklara ve ailelerine sağlık eğitimi verilmesi önerilmektedir. Derleme bu kapsamda alan yazına katkı sağlamayı amaçlamıştır.

Kaynakça
Dünya Sağlık Örgütü (1998). Health Promotion Glossary. Retrieved from https://apps.who.int/iris/handle/10665/64546
Anahtar Kelimeler: okul öncesi, sağlık, sağlık eğitimi programları

Health Education Programs Used in Preschool
Health is our children's most valuable asset in that they are the future of our country and society. According to the World Health Organization (WHO), health refers to a state of complete physical, mental, and social well-being, not merely the absence of illness or incapacity. The concept of health is as old as human history. From ancient times to the present day, several methods have been used by individuals and societies to protect, enhance, and maintain health. Currently, the power of education is utilized for the protection, development, and maintenance of health. The most effective way to fight numerous harmful health-related conditions, such as chronic diseases, obesity, sleep problems, screen addictions, cancers, epidemics, health inequalities, and health costs, which are increasing day by day, is health education.
Health education consists of consciously structured opportunities to improve knowledge, life skills, and health literacy, which are conducive to enhancing individual and community health (WHO, 1998). It contributes to the improvement and protection of health status. Through health education, awareness about health is raised, health knowledge is increased, and positive health behaviors are developed in individuals and societies. It comprises sleep, oral, physical, mental, and sexual health, as well as body, hygiene, nutrition, and food knowledge. The purpose is to affect individuals both cognitively and behaviorally.
Therefore, it is required to have predisposing, enabling, and reinforcing factors in health education. Among the predisposing factors, there are facets such as health knowledge, attitude towards health, and health belief. Enabling factors include practicing health-related skills and behaviors, whereas reinforcing factors involve actions aimed at maintaining healthy behaviors in cooperation with family and society. In health education, health knowledge is increased with predisposing factors, and positive health attitudes are created. Information learned through enabling factors is transformed into behavior. With reinforcing factors, the power of components such as family and society that make up the child's environment is used to ensure the maintenance of knowledge and behaviors.
Including these elements in health education is vital for individual and community health. National policies and school health programs have been established in many countries for health education, directly affecting quality of life. Moreover, there has been an increasing interest in health education programs in the preschool period. The knowledge, attitude, and behavior that people adopt during preschool years will affect their health for the rest of their lives. Therefore, health education should be given as early as possible for the protection and enhancement of children's health. Health education programs should be implemented; thus, positive health attitudes and behaviors can be adopted.
In many countries, health education programs are being developed for children in the preschool period and implemented with or without integration into the preschool curriculum or as projects. For instance, awareness has been raised about sun protection and skin cancer thanks to the "SunSmart" program launched in 1988 to prevent skin cancer, whose rate of incidence in children is rising due to exposure to ultraviolet rays. Via this program, attitudes and behaviors to protect skin have been developed from early childhood through measures such as using hats, glasses, and sunscreen, choosing suitable clothing, avoiding the sun, and seeking shade. Thus, awareness about skin health is raised and skin cancer, one of the most preventable cancers, can be prevented. The Coordinated Approach to Child Health (CATCH) Global Foundation, established with the cooperation and support of the University of Texas and Anderson Cancer Center, conducts a preschool-based CATCH Early Childhood (CEC) program for children aged 3-5 to have a healthy diet and engage in physical activities. The CEC program includes physical activities, healthy nutrition, hands-on gardening experiences and family education. The Healthy Start program, on the other hand, has been developed to promote and positively improve health from the early years and to provide opportunities for healthy eating and physical activity. Many different programs are executed for health education in the preschool period in developed countries. This review will examine and explain sample practices of preschool health education programs in different countries. In Turkey, it is recommended to provide health education to children and their families from the period of pregnancy until the age of 8. It is aimed to contribute to the relevant literature.

References
World Health Organization (1998). Health Promotion Glossary. Retrieved from https://apps.who.int/iris/handle/10665/64546

Keywords: health, health education programs, preschool