Bildiri Konusu:Dezavantajlı – Risk altındaki Çocuklar ve Eğitimi


TÜBİTAK 4007 Özel Destek Çağrısı Kapsamında Gerçekleştirilen Bilim Şenliğinin Katılımcı Görüşlerine Göre İncelenmesi
4007 Bilim Şenlikleri Destekleme Programı, bilim kültürünün ve iletişimin toplumun daha geniş kesimlerine yaygınlaştırılmasını, katılımcılara bilimsel bilginin ulaştırılmasını ve bilim-teknoloji arasındaki etkileşimin etkinlikler yoluyla kavratılması amacıyla TÜBİTAK tarafından desteklenen bir programdır. Bu araştırmada, 6 Şubat 2023 tarihinde meydana gelen ve 11 ili doğrudan etkileyen deprem sebebiyle TÜBİTAK’ın “4007 Afet Bölgesi ‘Bilim Her Yerde’ Özel Destek Çağrısı’” ile Dicle Üniversitesi Dicle Çocuk Eğitimi Uygulama ve Araştırma Merkezi bünyesinde 4-6 Mayıs 2023 tarihinde yürütülen proje ile ilgili katılımcı görüşlerinin incelenmesi amaçlanmıştır. Bu araştırmada nitel araştırmalardan doküman analizi yöntemi kullanılmıştır. Araştırmanın amacı doğrultusunda, okul öncesi dönem 5 yaş grubundaki çocuklardan “Bir Bilim İnsanı Çiz” ölçeği, geri kalan katılımcılardan açık uçlu sorulardan oluşturulmuş “katılımcı değerlendirme formu” aracılığıyla veriler toplanmıştır. Bir Bilim İnsanı Çiz; Chambers (1983) tarafından geliştirilen ve çocukların bilim insanları hakkındaki imajlarının ortaya çıkarılmasında yaygın olarak kullanılan bir ölçektir. Katılımcı çocuklar tarafından çizilen bilim insanı, toplumda bilim insanlarıyla ilgili var olan düşünceleri içermesi açısından incelenmektedir. Açık uçlu sorulardan oluşturulmuş "katılımcı değerlendirme formu” ile atölyelerde yapılan etkinliklerin genel anlamda değerlendirilmesinin yapılabilmesi amaçlanmıştır. Katılımcı değerlendirme formu, etkinliğe katılanlara verilerek şenlik alanından ayrılmadan önce katıldıkları atölyeler hakkında ve genel anlamda etkinlik süreci ile ilgili deneyimlerini paylaşmaları için verilmiştir. Bu formla katılımcıların, etkinlikle ilgili “olumlu” ve “olumsuz" görüşlerinin ve varsa “önerilerinin” neler olduğu gibi sorulara yanıt aranması ile ilgili verilerin elde edilmesinde kullanılmıştır. Formlardaki veriler içerik analizi ile nitel araştırmanın kendine özgü analiz süreci takip edilerek analiz edilmiştir. Şenlik süreci ile ilgili olumlu, olumsuz ve önerileri açığa çıkarmak ve her bir değerlendirme formu ile ilgili bütüncül bir bakış açısı edinebilmek için formların tamamı okunmuştur. Her soru ile ilgili önemli ifadeler belirlenmiş ve ilgisiz, birbirini tekrar eden ifadeler çıkarılmıştır. Ortak ifadeler bir araya getirilerek temalar oluşturulmuştur. Olumlu, olumsuz, öneri temaları altında alt temalar oluşturularak sonuçlar değerlendirilmiştir. Olumlu, olumsuz, öneri temaları altında alt temalar oluşturularak sonuçlar değerlendirilmiştir. Olumlu ile ilgili “Depremzede çocukların projeye dahil edilmesi, Bilimi yaparak-yaşayarak deneyimle imkânı, Proje ekibinin ilgisi, Bilimsel farkındalık yaratması, Etkinliklerin eğlenceli olması, Farklı disiplinlerin bir arada olması”; olumsuz ile ilgili “Stantların bazı atölyeler için küçük olması, Elektrik kesintisi, Katılımcılara su verilmemesi”; öneri ile ilgili, “Atölye sayısının artırılması, Şenliklerin devamlılığının sağlanması” alt temaları oluşmuştur. Bir bilim insanı çiz testi; “Aşağıdaki boş alana bilimsel araştırma yapan bir bilim insanının resmini çiz ve çizimlerini birkaç cümleyle açıkla.” yönergesi verilerek okul öncesi dönem çocuklarına uygulanan bir testtir. Bilim şenliğinin katılımcılarda bilim şenliği öncesi ve sonrası bilim insanı algısını belirleyebilmek amacıyla uygulanmıştır. Bilim şenliğine katılacak olan bir anaokulu ile görüşülerek bilim şenliğinden birkaç gün öncesinde ön testi uygulamak üzere çalışma hakkında ilgili eğitimcilere bilgi verilmiştir. Gönüllülük esasına göre katılım sağlanmıştır. Son testler için de bilim şenliği ziyaretleri sonrasında yine aynı katılımcı çocuklara test uygulanarak ön test-son test sonuçları karşılaştırılmıştır. Çocuklara, kendilerine verilen kâğıda istedikleri şekilde betimleyebilecekleri bir bilim insanı çizmeleri istendiği için zorunlu olarak tercih etmeleri gereken bir şık veya seçenek olmadığından çocukların düşüncelerini farklı şekillerde ifade edebilmelerine imkân tanındığından okul öncesi dönem çocukları için avantajlı bir ölçme aracı olduğu düşünülmektedir. Bu teste, MEB’e bağlı bir okul öncesi eğitimi kurumunda yer alan 5 yaş grubu iki sınıf katılmıştır. Çocukların çizdikleri resimler ile ilgili söylemleri öğretmenleri tarafından not edilmiştir. Ön test-son test sonrası çocukların sınıf öğretmenleri ile görüşülerek test uygulandıktan sonra çocukların kendi resimlerini anlattıkları süreç hakkında bilgi alınmıştır (aralarında geçen diyaloglar vb.). Elde edilen verilere göre şenlik öncesi çocukların genel olarak kendileri ile ilgili, günlük yaşamları ile ilgili resimler çizerken, bilim şenliği sonrası daha çok şenlik alanı ile ilgili, kendi icatları ile ilgili resimler çizdikleri verileri elde edilmiştir. Ayrıca çocukların çok mutlu oldukları, sürekli “bu benim icadım” vb. söylemlerle kağıtlara çizdikleri resimleri anlattıkları ifade edilmiştir.
Sonuç olarak katılımcıların ilgilerine göre bilim şenliğinden etkilendiği, olumlu geri bildirimlerin çoğunlukta olduğu verilerine de dayanarak, özellikle deprem ve bölgede yaşanan sel felaketi nedeni ile özellikle psikolojik ve eğitim-öğretim faaliyetleri anlamında olumsuzlukların yaşandığı bir dönemde böyle bir etkinliğin yapılmasının bilim şenliği ile katılımcılarda bilimle ilgili bir farkındalık oluşturduğu, bilime, bilimsel etkinliklere olumlu bir algı geliştirdiği ve özel destek çağrısı kapsamında gerçekleştirilen bilim şenliğinin amacına hizmet ettiği kanısı oluşmuştur.
Anahtar Kelimeler: Bilim şenliği, bilim ve toplum, TÜBİTAK 4007, bilim algısı