Bildiri Konusu:Okul Öncesi Çocuk ve Sosyal Çevre


Okul Öncesi Dönemde Mizaç ve Motivasyon İlişkisi
Çocuklar kendine has genetik mirasları ile dünyaya gelirken keşfetme motivasyonu sayesinde çevresi ile etkileşime girerek fiziksel, bilişsel ve sosyal-duygusal gelişim alanı gibi birçok açıdan gelişim gösterirler. Çocuğun bütünsel gelişimi bir yandan çocuğun toplumsal uyumu diğer yandan gelişimin sürekliliği için gereklidir. Bireyin uyum sürecinde etkili hususlardan bir tanesi de mizaçtır. Mizaç bireyin kişilik özelliklerindeki biyolojik temelli farklılıklar olarak tanımlanmaktadır (Zembat, Koçyiğit, Akşin Yavuz, Tunçeli, 2018). Diğer bir deyişle mizaç; doğuştan getirilen ya da erken yıllarda edinilen bireyin duygu, düşünce ve davranışlarını ortaya koyma tarzındaki yatkınlık olarak ifade edilebilir (Santrock, 2012). Örnek olarak aynı ailede büyüyen kardeşlerden biri çekingen, geç ısınan ya da hemen uyum sağlayamayan tavırlar sergilerken aynı ortamda büyüyen diğer kardeşin tam tersi kolay uyum sağlayan, sıcak kanlı, atılgan tepkiler gösterebildiği bilinmektedir. Bu farklılığın açıklanmasında alanyazında öncelikli başvurulan mizaç kavramıdır. Bireyin sağlıklı gelişiminin sürekliliği için mizaç ve mizaca uygun çevresel etkileşim önemlidir (Hipson & Seguin, 2017). Öğretmenler ve ebeveynler çocuğun mizaç özelliklerini anladıklarında, onları daha etkili bir şekilde amaca yönelik motive edebilirler. Diğer bir değişle çocukların mizaçlarını dikkate alarak onları motive etmek ve öğrenmeyi teşvik etmek için farklı yöntemler kullanabilirler. Örneğin, bir çocuk çekingense, çocuğun farklı ilgi alanlarına ve güçlü yönlerine odaklanılarak destek sağlamak, motivasyonunu artırabilir bu sayede çocuğun motivasyonu ilgisi az olan bölümleri de olumlu etkileyecektir.
Burada karşımıza çıkan bir diğer kavram ise çocuğun dünyayı meraklı biçimde tanımasını sağlayan motivasyondur. Çocukların sağlıklı gelişiminin sürekliliği için mizaç ve mizaca uygun çevresel etkileşim fırsatları ile motivasyon desteği sunmak önemlidir. Bireyin sergilediği davranışların itici gücü olarak görülen motivasyon öğrenmenin de ön koşulu olarak düşünülebilir. Motivasyon, çocukların amaçlı etkinliklerinin teşvik edildiği ve sürdürüldüğü iç ve dış süreçler olarak tanımlanabilir (Pintrich & Schunk, 1996). Bir aktiviteye, yalnızca o aktiviteden elde edilen zevk, merak, heyecan gibi duygularla katılma arzusu içsel motivasyon olarak adlandırılırken övgü veya ödül gibi arzu edilen bir sonuç için katılmak dışsal motivasyon olarak ifade edilmektedir (Carlton, & Winsler, 1998; Pintrich & Schunk, 1996). Eğitim-öğretim sürecinde içsel ve dışşal motivasyon araçlarının ikisinin de kullanıldığı bilinse de içsel olarak motive olan çocukların öğrenmelerinden daha fazla haz aldıkları ve amaca yönelik uğraşlarında daha ısrarcı oldukları bilinmektedir (Barrett & Morgan, 1995). Yapılan araştırmalar bireyin mizaç özelliklerine uygun tasarlanmış eğitim ortamının; istenmedik durumları azaltırken çocukların davranışsal öz düzenleme becerilerini olumlu yönde desteklediğini göstermektedir (Cadima ve diğ. 2016).
Okul öncesi dönem çocukların; toplumsal uyumu için temel alışkanlıkları kazandığı, kendini ve dünyayı tanıdığı çevresel uyaranlara duyarlılığın yoğun olduğu yıllardır. Bu önemli dönemde ebeveynler ve eğitimciler, çocukların mizaç özelliklerini keşfederek motivasyon gelişimini desteklemek için tutarlı ve uygun bir çevre sağlayarak onlara yardımcı olabilirler. Daha açık bir ifade ile ebeveynler etkileşimlerinde her birinin farklı mizaç özelliklerini dikkate alarak çocukları ile etkileşimlerini daha sorunsuz kurabilirken, öğretmenler eğitim öğretim süreçlerinde çocukların mizaç temelli farklılıklarını, ilgilerini dikkate alarak bireyselleştirilmiş ortamlar ve etkinlikler düzenleyebilirler. Böylece yaşamın erken yıllarında en yakın çevreyi oluşturan aile ve okulun bilinçli desteği ile çocukların öğrenmeye, keşfetmeye olan motivasyonları artırılması hedeflenmektedir. Sonuç olarak, okul öncesi dönemdeki çocukların mizaçlarını tanımak ve onların motivasyon gelişimini desteklemek amacıyla aralarındaki ilişki durumunun incelenmesi sağlıklı bir gelişim ortamı oluşturmak ve verilen eğitim-öğretim hizmetlerinin verimliliğinin artırılması açısından önemlidir.
Anahtar Kelimeler: Okul öncesi dönem, motivasyon, mizaç, motivasyon-mizaç ilişkisi