Bildiri Konusu:Okul Öncesi Dönemde Teknoloji ve İnovasyon


Erken Çocukluk Dönemi Dijital Oyun Bağımlılık Eğilimleri: Boylamsal Bir Araştırma
Dünya genelinde yaşanan COVID-19 pandemisi ile küçük çocukların dijital oyunları daha fazla süre oynadıkları gözlenmekte ve bu konuda uzmanlar ekran süresi ve oyunlarla ilgili endişelerini ifade etmektedirler (Andrew vd., 2021; Bergman vd., 2022). 2020 yılı Mart ayında başlayan sosyal izolasyon kuralları gereğince çocukların eve kapandıkları iş, eğitim ve sosyal yaşamın dijital araçlar aracılığıyla sağlandığı bu dönemde, çocukların dijital oyun sürelerinde artışlar tespit edilmiştir (Ozturk ve Irmak, 2021). Çocukların sosyal çevrelerinden, okullarından uzakta, kısıtlı yaşamlarında fiziksel aktivitelerden uzak bir süreç geçirmek zorunda kaldıkları bu dönemde ekran başında geçirilen süre maalesef ki beklenilenden daha fazla artmıştır (Bergman vd., 2022; Xiang vd., 2020; Chammbonniere vd., 2021; Schmidt vd., 2020; Şimşek vd., 2023). Ülkeler arası yapılan araştırmalar incelendiğinde küçük çocukların pandemi öncesi ekran sürelerinin pandemi sürecinde en az bir saat arttığını göstermektedir (Andrew vd., 2021; Bergman vd., 2022). Bazı araştırma sonuçları artan ekran sürelerine ilişkin erken çocukluk dönemindeki çocukların COVID-19 pandemi sürecinde dijital oyun bağımlılık eğilimlerinde artış olduğunu göstermektedir (Akdaş ve Daştan, 2021; Dağ ve diğ., 2021; Han ve diğ., 2022; Güzen, 2021). Değişen bu koşullar aynı zamanda ebeveynleri ve ebeveynlerin çocuklarının medya kullanımına nasıl aracılık etmede kullandıkları stratejilerinde etkilemiştir (Güzen, 2021). Sosyal izolasyon kısıtlamaların azaltılması, okulların ve iş yerlerinin yeniden açılmasıyla birlikte çocukların günlük rutinleri tekrar normale yani pandemi öncesine, 2022 yılında dönülmüştür. Bu değişen süreçte çocukların dijital oyun alışkanlıkları ve ebeveynlerin çocuklarının bu oyunlarına olan rehberlik stratejilerinin etkilendiği düşünülmektedir. Alan yazında pandemi öncesi ve sürecini konu alan çeşitli araştırmalar yapılmıştır (Andrew vd., 2021; Bergman vd., 2022; Eyimaya ve Irmak, 2020; Xiang vd., 2020; Chammbonniere vd., 2021; Guan vd., 2020; Schmidt vd., 2020). Ancak çocukların dijital oyun bağımlılık eğilimlerini ve ebeveynlerin süreçteki rehberliklerini pandemi öncesi, süreci ve sonrasını boylamsal olarak karşılaştıran yani bu konudaki trendleri ortaya koyan bir araştırmaya rastlanmamıştır. Bu araştırma 4-6 yaş çocukların dijital oyun bağımlılık eğilimlerini ve ebeveynlerinin uyguladığı rehberlik stratejilerinin yıllara göre durumunu belirleyebilmeyi amaçlamaktadır.
Boylamsal araştırma olarak yürütülmüş olan araştırma kapsamında her ölçüm için hedef kriterler belirlenmiştir. Bu hedef kriterler katılımcıların Denizli ili merkez ilçelerinde yer alan okul öncesi eğitim kurumlarında eğitim- öğretim sürecinde yer alan 4-6 yaş grubu çocuklar şeklindedir. İlk veri toplama çalışması Pandemi Öncesi- Çalışma 1’in katılımcıları 2018-2019 yılı bahar döneminde 437 veri olarak toplanmıştır (Budak, 2020). İkinci veri toplama çalışması Pandemi Süreci-Çalışma 2’nin katılımcıları 2020-2021 öğretim yılı güz döneminde 496 veri olarak toplanmıştır (Güzen, 2021). Üçüncü veri toplama çalışması Pandemi Sonrası- Çalışma 3’ün katılımcıları 2022-2023 yılında 619 veri olarak toplanmıştır. Araştırmada Okul Öncesi Dönemi Dijital Oyun Bağımlılık Eğilimi Ölçeği (DOBE) ve Dijital Oyun Rehberlik Stratejileri Ölçeği (DOERS) ölçekleri kullanılmıştır (Budak ve Işıkoğlu, 2020).
Araştırma sonuçları genel olarak ele alındığında çalışma grubunda yer alan çocukların pandemi sürecinde öncesine göre bağımlılık eğilimleri artış göstermiş, pandemi sonrasında ise pandemi sırasına göre düşüş göstermiştir. Bu süreçte artan ekran süresinin, ebeveyn stratejilerinin, düşük fiziksel aktivitelerin bu sonucu etkileyecek faktörler olduğu düşünülmektedir. Araştırma sonucuna paralel olarak pandemi sırasında öncesine göre ekran süresinin arttığını gösteren araştırmalar mevcuttur (Bergman vd., 2022; Xiang vd., 2020; Chammbonniere vd., 2021; Güzen, 2021; Schmidt vd., 2020). Ekran süresinin yanı sıra ebeveynlerin uyguladığı stratejilerin çocukların bağımlılık eğilimleri üzerinde etkisi olduğunu söylemek mümkündür. Araştırma sonuçları doğrultusunda ebeveynlerin pandemi sırasında, pandemi öncesine göre daha fazla serbest strateji ve dijitale yönlendirme strateji benimsemiş olmaları önemli bir bulgu olduğu düşünülmektedir. Ebeveynlerin bu süreçte çocuklarına kaliteli etkileşimler sunmak yerine dijital etkileşimleri destekleyen ve yönlendiren bir tutum sergilemiş olmaları çocukların bağımlılık eğilimi göstermelerini destekler nitelikte bir bulgudur. Bununla birlikte erken çocukluk döneminde bağımlılık eğiliminin üzerinde ebeveynlerin olduğu kadar okula devam sürecinin de etkili olduğunu söylemek mümkündür. Pandemi döneminde çocukların ekran kullanımının arttığına dair elde edilen bulguya paralel olarak, küçük çocukların hafta sonları gibi okulda olmadıkları zamanlarda daha fazla ekran kullandıklarına dair bulgularla hafta içi okulda oldukları zamanlara kıyasla tutarlılık göstermektedir (Tang vd., 2018). Okullar çocukların kaliteli vakit geçirmelerini destekler uyaranlar sunan, ayrıca ev ortamında maruz kaldıkları teknoloji etkileşimlerinin azaltarak çocukların bağımlılık eğilimlerini doğrudan etkiler nitelikte olan bir faktör konumuna gelmiş durumdadır. Pandemi sırası bağımlılık eğilimlerinin, pandemi sonrası bağımlılık eğilimi puanlarına göre yüksek olması çocukların okul ortamında yer almamaları ve ev ortamında teknoloji etkileşimlerinin arttığı düşündürmektedir. Dönemler arası dijital oyun bağımlılık eğilimlerinin ve ebeveyn stratejilerinin incelendiği bu araştırmada özellikle çocuklar açısından önemli bulgular elde edilmiştir. Bu süreçte dijital etkileşimlerde okulların ve ebeveynlerin doğrudan etkilerinin olduğunu destekler sonuçların bulunduğu bu araştırmada bağımlılık eğilimi hakkındaki endişelere çözüm sunmasına ilişkin ön koşulların belirlenmesinde fayda sağlamaktadır.

Anahtar Kelimeler: Dijital Oyun Bağımlılık Eğilimi, Dijital Oyun, Dijital Oyun Ebeveyn Rehberlik Stratejileri