Bildiri Konusu:Okul Öncesi Eğitimde Sürdürülebilirlik


Okul Öncesi Öğretmenlerinin Etkinliklerinde Okul Bahçelerinde Esnek Materyallere Yer Verme Durumlarının İncelenmesi
Oyun, erken çocukluk döneminin önemli bir bileşenidir. Çocuklar için oyun, doğuştan gelen ve çevreyi anlamlandırmada önemli rolü olan bir keşfetme aracıdır (Cevher Kalburan, 2014) Çocuklar her zaman, her ortamda oyun oynayabilirler ancak potansiyellerini keşfedebilmeleri için zengin bir çevre sunulmalıdır(Sanoff, 1995). Bu keşiflerin açık havada ve özgürce çocuklar tarafından deneyimlenmesi, çocukların çevrelerini keşfetmelerine; kum, su ve çamurla eğlenerek duyularını harekete geçirmelerine; kendi oyunlarına özgü mekânlar bularak ya da oluşturarak yaratıcı olmalarına; nesneler toplayarak, birleştirerek yeni hobiler edinmelerine fırsat sunar (Clements, 2004). Nicholson tarafından ortaya atılan gevşek/esnek parçalar teorisinde; herhangi bir ortamda hem yaratıcılığın ve yaratıcılık düzeyinin hem de bir şeyleri keşfetme olasılığının, ortamda bulunan değişkenlerin sayısı ve türü ile doğru orantılı olduğunu ifade etmektedir (Nicholson, 1972).Esnek materyaller, içinde birçok değişkeni barındıran, çocukların istedikleri şekillerde kullanabilecekleri, çeşitli figürlerin oluşturulabileceği, birleştirilebilen, dağıtılabilen, yeniden inşa edilebilen, hareketli, dikte edilmemiş, çok yönlü malzemelerdir (Maxwell vd., 2008). Çok yönlülükleri, çocuğun hayal gücünde herhangi bir şeye dönüşebilmeleri, onlara sonsuz oyun olanakları sunar. Çocuklar ilgi çekici esnek materyallere maruz kaldıklarında , yeni şeyler görüp deneyimlediklerinde ve özellikle açık havada deneyimlediklerinde, iç mekanlarda mümkünü olamayacak benzersiz deneyimler yaşarlar ve buradan aldıkları ilhamla, yeni meraklar ve keşfetme duygusu ortaya çıkar (Flannigan & Dietze, 2017)
Ülkemizde sınıf dışı alanlarda kullanılan esnek materyaller ile ilgili yeterli bir çalışma olmadığından dolayı, bu araştırmada, okul öncesi öğretmenlerinin okul bahçesinde esnek materyallere yer verme durumlarının incelenmesi amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda öğretmenlerin esnek materyaller ve okul bahçeleri ile ilgili uygulamaya yönelik görüşlerini incelemek için; “Okul öncesi öğretmenlerinin esnek materyallerle ilgili farkındalık düzeyleri, etkinliklerinde esnek materyalleri kullanma sıklıkları nedir ?” “Okul öncesi öğretmenlerinin etkinlik uygulamalarında yer verdikleri esnek materyaller nelerdir?” soruları çalışmanın temel sorularını oluşturmuştur.
Araştırmada, nitel araştırma türlerinden biri olan olgu bilim (fenomenoloji) deseni kullanılmıştır. Fenomenolojik çalışmalar, birkaç kişinin bir fenomen veya kavramla ilgili yaşanmış deneyimlerinden yola çıkarak ortak bir anlamı keşfeder (Creswell, 2013).Olgu bilim çalışmalarında veri kaynakları araştırmacının belirlediği olguyu yaşayan ve bu olguyu yansıtabilecek bireyler ya da topluluklardır (Büyüköztürk vd., 2023).
Okul öncesi öğretmenlerinin sınıf dışı bir alan olarak okul bahçesinde yaptıkları uygulamalara ve esnek materyalleri etkinliklerinde kullanma durumlarına ilişkin görüşlerini almak amacıyla nitel araştırma tekniklerinden olan görüşme ve doküman analizi (fotoğraf) teknikleri kullanılmıştır. Görüşme; araştırmada cevabı aranılan sorular çerçevesinde ilgili kişilerden veri toplama şeklinde ifade edilebilir. (Büyüköztürk vd., 2023) Doküman analizi, basılı ve elektronik materyaller olmak üzere tüm belgeleri incelemek ve değerlendirmek için kullanılan sistemli bir yöntemdir (Kıral, 2020).
Araştırmanın örnekleminde, MEB’e bağlı bağımsız bir anaokulunda ve MEB’e bağlı özel bir anaokulunda görev yapan amaçlı örnekleme yöntemiyle seçilmiş 12 okul öncesi öğretmeni oluşturmaktadır. Amaçlı örnekleme, çalışmanın amacına bağlı olarak bilgi açısından zengin durumların seçilerek derinlemesine araştırma yapılmasına olanak tanıyan olasılı ve seçkisiz olmayan örnekleme yaklaşımıdır (Büyüköztürk vd., 2023). Veri toplama sürecinde öğretmenlere yönelik sorular içeren “Kişisel Bilgi Formu” ve araştırmacı tarafından hazırlanan açık uçlu sorulardan oluşan yarı yapılandırılmış “Öğretmen Görüşme Formu” gözlemler ve okul bahçelerinin fotoğrafları ile katılımcı öğretmenlerin önceki etkinliklerinden paylaştıkları fotoğraflar kullanılarak doküman analizi yoluyla toplanmıştır. Öğretmen Görüşme Formu ; okul öncesi öğretmenlerinin sınıf dışı etkinliklere bakış açısı, esnek materyaller hakkında düşünceleri, kendi uygulamalarında yer verme sıklıkları, farkındalıkları, sınıf dışı etkinlikleri uygularken karşılaştıkları olası sorunlar, sorunların nedenleri, sınıf dışı etkinlikler ve doğal esnek materyalleri kullanma düzeylerini belirlemek amacıyla açık uçlu sorulardan oluşan değerlendirme formudur. Araştırmaya başlamadan önce başta okul müdürleri olmak üzere, öğretmenler ve veliler bilgilendirilerek, gerekli izinler alındıktan sonra 2022-2023 Eğitim Öğretim yılı Haziran ayında veri toplanmış olup araştırmada öncelikle öğretmenlerle görüşme yapılmış ve öğretmenlerden dönem içerisinde çektikleri fotoğraflar dijital ortamda alınmıştır. Toplanan veri analizinde, tematik analiz yöntemi kullanılmış olup toplanan veriler “açık hava etkinliklerine bakış açısı” “açık hava kullanımını etkileyen etmenler” “açık hava etkinliklerine ayrılan süre” “esnek materyal kullanım sıklığı” “potansiyel riskler ve güvenlik” “okul idaresi ve veli tutumları” “esnek materyallerin gelişimsel etkileri” gibi temalar ortaya çıkmıştır.
Araştırma sonucunda her iki okul türünde de okul öncesi öğretmenlerinin sınıf dışı uygulamaları, açık hava etkinliklerini ve esnek materyalleri kullandıkları ve iki okul türünde de fiziksel koşulların, iklimsel koşulların, güvenlik nedeniyle oluşabilecek risklerin, açık havada esnek materyalleri kullanım sıklığını etkilediği görülmüştür. Özel anaokulundaki çocukların doğal ve esnek materyal kullanımı, bağımsız anaokulundaki çocukların esnek materyal kullanımına kıyasla daha fazla olduğu gözlemlenmiştir. Bahçede yapılan etkinliklerde ve esnek materyallerin kullanımı esnasında oluşabilecek potansiyel risklerin öğretmenler tarafından önceden risk analizinin yapılması gerektiği sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler: okul bahçesi, esnek materyaller, okul öncesi öğretmenleri, açık hava