Bildiri Konusu:Okul Öncesi Dönemde Anne-Baba Eğitimi


Babaların Nesiller Arası Ebeveynlik Yolculuğu: Bir Durumsal Aracılık Modeli
Babaların ebeveynlik yetkinlikleri çocukların tüm yaşantıları üzerinde belirleyici bir rol oynadığı bilinmektedir. Babaların yetkinlik algıları ile çocukların sosyal, duygusal, fiziksel ve bilişsel gelişimi arasında anlamlı bir ilişki bulunduğu çeşitli çalışmalarda vurgulanmaktadır. Diğer bir deyişle ebeveynlik konusunda yetkin olan babalar, çocuklarının sağlıklı gelişimleri üzerinde olumlu ve anlamlı bir etkiye sahip olabilirler. Fakat babaların ebeveyn yetkinliklerini etkileyebilecek birçok unsur bulunmaktadır. Bu etkenlerin iyi bir şekilde tanımlanması babaların yetkinlik algılarının arttırılması açısından oldukça önemlidir. Bu nedenle babaların ebeveyn yetkinliklerinin farklı değişkenler ile arasındaki ilişkiyi ortaya koyabilecek daha fazla sayıda araştırmaya ihtiyaç vardır. Bu çalışmada babaların babalık algısı, babanın büyüdüğü ev iklimi ve babanın kendi babası ile olan ilişkisinin babaların ebeveyn yetkinliği üzerindeki etkisi incelenmeye çalışılmıştır. Çalışmada yapısal eşitlik modellemesi kullanılmıştır. Aracılık, düzenleyicilik ve durumsal aracılık ilişkilerinden oluşan araştırmanın hipotezlerini test edebilmek için bootstrap yöntemi esas alınarak regresyon analizi yapılmıştır. Analizler Hayes tarafından geliştirilen Process Makro kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Analizlerde bootstrap tekniği ile 5000 yeniden örneklem seçeneği tercih edilmiştir. Araştırmacılar bu hipotezi test edebilmek amacıyla kartopu örnekleme yöntemi kullanarak ulaştıkları 368 katılımcıdan veri toplamışlardır. Çalışmanın amacı doğrultusunda üç hipotez geliştirilmiştir. Bunlar; H1: Babanın büyüdüğü ev ortamı; ebeveyn yetkinliğini, babalık algısı vasıtasıyla dolaylı olarak olumlu etkiler. H2: Babaların babalık alglarının, ebeveyn yetkinliği üzerindeki etkisinde babası ile olan ilişkisinin düzenleyici bir etkisi vardır. Başka bir deyişle babaların babalık algılarının ebeveyn yetkinliği üzerindeki olumlu yöndeki etkisi babası ile olan ilişkisi daha olumlu olan babalarda daha fazladır. H3: Babaların büyüdüğü ev ortamının, babalık algısı vasıtasıyla ebeveyn yetkinliği üzerindeki dolaylı etkisinde babaların kendi babası ile olan ilişkisinin düzenleyici etkisi vardır hipotezleridir. Birinci hipotez aracılık analizi ile test edilmiştir. Aracılık (mediation) analizinin sonucuna bakıldığında tahmin değişkeni olan babanın büyüdüğü ev ikliminin (X), aracı değişken olan babalık algısını (M) anlamlı düzeyde ve olumlu yönde etkilediği görülmektedir. Ayrıca babanın büyüdüğü ev iklimi değişkeninin ebeveyn yetkinliği üzerinde anlamlı ve olumlu bir etkisi olduğu görülmektedir. Son olarak babanın büyüdüğü ev ikliminin (X) aracı değişken olan babalık algısı aracılığı ile ebeveyn yeterliği üzerindeki etkisine bakıldığında aracılık etkisinin anlamlı olduğu bulunmuştur ve regresyon analizine dahil edilen tüm tahmin değişkenlerinin ebeveyn algısı üzerindeki değişimin yaklaşık %6’sını açıkladığı görülmektedir. Bu bulgulara dayanarak araştırmanın birinci hipotezininnin desteklendiği söylenebilir. Araştırmanın ikinci hipotezi ise düzenleyicilik (moderation) analizi ile test edilmiştir. Babalık algısının, babaların kendi babaları ile olan ilişkisinin ve etkileşimsel terimin sonuç değişkeni olan bağlılık üzerindeki etkilerinin anlamlı olduğu görülmektedir, p<.05). Düzenleyici etki olup olmadığını anlayabilmek amacıyla etkileşimsel etki değişkenine ait b anlamlılık düzeyi kontrol edilmiştir. Buna göre babaların kendi babası ile olan ilişkisi değişkeninin düzenleyici etkiye sahip olduğu tespit edilmiştir. Bu sonuçlar ışığında test edilen ikinci hipotezin desteklediği görülmektedir. Çalışmanın üçüncü hipotezi durumsal aracılık analizi (Moderated mediation analysis) ile test edilmiştir. Babaların büyüdükleri ev ikliminin (X), babalık algısı (M) vasıtasıyla ebeveynlik algısı üzerindeki dolaylı etkisi babanın kendi babası ile olan ilişkisi düşük, orta ve yüksek olduğu tüm durumlarda anlamlıdır. Fakat etki büyüklükleri incelendiğinde babanın kendi babası ile ilişkisinin daha düşük olduğu durumlarda babaların yaşadıkları ev ikliminin babalık algısı vasıtası ile babaların ebeveynlik algılarını etkileme düzeyleri daha yüksektir. Bootstrap sonuçlarına göre durumsal aracılık indeksi anlamlıdır. Bu bulgular ışığında araştırmanın üçüncü hipotezi (H3 hipotezi) desteklenmiştir.
Anahtar Kelimeler: babalık algısı, ebeveyn yetkinliği, ev iklimi, durumsal aracılık modeli